Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là Tết Đoan Đương, là một trong những ngày Tết quan trọng của Việt Nam và diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Đây cũng là một ngày Tết truyền thống tại một số các quốc gia Đông Nam Á khác như Nhật Bản, Trung Quốc,… và về Việt Nam nó còn được gọi với cái tên dân dã như “Tết diệt sâu bọ”. Tuy hiện nay các tục lệ xưa trong ngày Tết Đoan Ngọ đã bị mai một đi ít nhiều nhưng nó vẫn giữ được những nét rất đặc trưng, riêng biệt và là dịp để cả gia đình quây quần, sum họp bên nhau.
Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam còn được gọi với cái tên dân dã đó là “Tết diệt sâu bọ”
Hằng năm, cứ đến mồng 5.5 âm lịch, người Việt lại tổ chức Tết Đoan Ngọ. Đây là một ngày Tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc. Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên khá dân dã đó là ngày “giết sâu bọ”. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng.
Theo truyền thuyết kể lại, một ngày sau khi thu hoạch, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo đến dày đặc, ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Mọi người đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên, có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hàng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng. Dân chúng biết ơn và để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày Tết “diệt sâu bọ”, nhiều người gọi nó là Tết Đoan ngọ vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Những hoạt động không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ
Theo quan niệm cổ truyền, có thể giết sâu bọ bằng cách. Ăn thức ăn, hoa quả, rượu nếp vào ngày 5.5. Cách trừ sâu bọ trong người như sau. Mọi người sáng ngủ dậy không được đặt chân xuống đất. Phải súc miệng 3 lần cho sạch sâu bọ, tiếp đó ăn một quả trứng vịt luộc. Sau đó mới bước chân ra khỏi giường, ăn một bát rượu nếp cho sâu bọ say. Tiếp đó ăn trái cây cho sâu bọ chết.
Vào ngày Tết này nhiều người tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ “sâu bọ”. Nhiều địa phương ở ven biển đúng giờ ngọ đi tắm biển. Tại vì ngày này, theo quan niệm dân gian. Khí dương mạnh nhất trong năm. Người ta cúng lễ để cầu an. Cũng theo quan niệm đó; các loại cây lá hái trong thời gian này có tác dụng chữa bệnh tốt nhất. Vì thế, các thầy thuốc thường lên núi hái thuốc.
Vào dịp này, ai bị cảm cúm nên dùng năm loại lá là bạch đàn, xương rồng. Ngũ trảo, dâu tằm ăn và sả nấu nước xông để bớt bệnh. Người ta cũng tìm mua cành xương rồng bỏ trong nhà để đuổi tà ma. Sách Đồng Khánh địa dư chí chép. “Tết Đoan Ngọ chuẩn bị đầy đủ rượu và hoa quả lễ tổ tiên từ sáng sớm. Mọi người đều uống rượu, ăn hoa quả, gọi là giết sâu bọ. Hôm ấy, người ta hái các loại thuốc cất giữ để sử dụng. Hái lá ngải tùy theo năm mà bó thành hình con vật tượng trưng của năm đó…”.